Co to jest Pusta Noc?
Pusta Noc to kaszubskie czuwanie modlitewne, odbywające się przy zmarłym w noc poprzedzającą pogrzeb. Dawniej, gdy tradycja była silnie zakorzeniona w społeczności, obrzęd ten mógł trwać nawet trzy noce. Była to okazja nie tylko do żegnania zmarłego, ale też do jednoczenia się w żałobie i wsparciu. W czuwaniu uczestniczyła cała wieś – rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, a czasem nawet dalsi znajomi.
Wierni gromadzili się przy trumnie, aby odmawiać modlitwy i śpiewać specjalne psalmy oraz pieśni żałobne, które miały na celu pomoc duszy zmarłego w przejściu do wieczności. Liturgia ta, choć miała charakter religijny, była prowadzona przez świeckich. Przewodził jej wybrany „śpiewok” – zazwyczaj starszy mężczyzna, obdarzony autorytetem i szacunkiem we wspólnocie. Dzięki tej funkcji „śpiewok” mógł pomagać w przygotowaniach duchowych do ostatniego pożegnania z bliską osobą.
Noc pełna symboli i dawnych wierzeń
Pusta Noc jest dla Kaszubów czasem szczególnym, pełnym symboliki. Wierzono, że dusza zmarłego przebywa wtedy blisko ciała, najczęściej przy jego wezgłowiu, i towarzyszy zebranym aż do momentu pogrzebu. Aby jej nie zatrzymywać, w domu panowała cisza, a lustra i zegary były zasłonięte – wierzenia ludowe głosiły, że dźwięk czy odbicie mogły zatrzymać duszę zmarłego w świecie żywych.
Czuwanie uzupełniał poczęstunek. Podawano go dwa razy w ciągu nocy: około godziny jedenastej oraz o trzeciej nad ranem. Był to prosty, lecz symboliczny posiłek – chleb z masłem, kawa i placek – podkreślający bliskość i wsparcie okazywane rodzinie zmarłego przez całą społeczność.
Obrzęd zaoczny – Pusta Noc dla zmarłych, których nie odnaleziono
Kaszubski obrzęd Pustej Nocy był szczególny również dla rodzin tych, którzy zginęli w morzu lub jeziorze i których ciał nigdy nie odnaleziono. Kaszubi, będący od pokoleń rybakami, doświadczali takich tragedii niejednokrotnie, dlatego, gdy nie było fizycznej możliwości pożegnania zmarłego, Pustą Noc odbywano symbolicznie – niejako „zaocznie” – by oddać cześć i otoczyć modlitwą bliską osobę.
Ochrona żywych przed duszą zmarłego
Pusta Noc pełna była także elementów zabezpieczających przed „powrotem” duszy zmarłego do świata żywych. W dawnych wierzeniach kaszubskich zmarły mógł wrócić jako duch lub upiór, tzw. „purtk”. Aby tego uniknąć, podejmowano specjalne kroki. Zasłaniano lustra i metalowe przedmioty, a zegar zatrzymywano tuż po śmierci – wierzono, że czas powinien na chwilę stanąć, by dusza mogła odejść spokojnie. Co więcej, po wyniesieniu trumny z domu przewracano ławy i stołki, na których wcześniej stała trumna, by uniknąć „powrotu” duszy.
Kaszubski śpiewnik pelpliński – muzyczna oprawa Pustej Nocy
Pieśni śpiewane podczas Pustej Nocy były wyjątkowe i często pochodziły ze śpiewnika pelplińskiego – „Zbioru pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego”, wydanego w Pelplinie w 1871 roku przez ks. Sz. Kellera. Śpiewy obejmowały psalmy, pieśni za dusze zmarłych i pieśni pogrzebowe, których przewodnikami byli doświadczeni śpiewacy. Podczas jednej Pustej Nocy wykonywano zazwyczaj około trzydziestu pieśni, każdą z nich podając wcześniej z nazwy, by wszyscy zebrani mogli wziąć udział w śpiewie.
Pusta Noc – zwyczaj na nowo odkrywany
Choć ten piękny obrzęd zaczął zanikać wraz z przemianami cywilizacyjnymi, wciąż jest wielu Kaszubów, którzy starają się przywrócić go do życia. Dzięki staraniom Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i lokalnych społeczników powstały publikacje oraz pieśni przypominające Pustą Noc. Wydano nawet specjalny modlitewnik opracowany przez ks. prof. Jana Perszona, a współczesne wykonania pieśni zostały nagrane przez kaszubskie chóry.
Pusta Noc to coś więcej niż obrzęd żałobny – to czas głębokiej jedności z bliskimi i wspólnotą, przestrzeń na refleksję i świadectwo kaszubskiej kultury, którą od pokoleń podtrzymują mieszkańcy Pomorza. Mimo że czasy się zmieniają, Kaszubi nadal starają się pielęgnować te tradycje, łącząc przeszłość z teraźniejszością i przypominając o swoim duchowym dziedzictwie.
Opracowano na podstawie: kaszubopedia.pl
Napisz komentarz
Komentarze